ELECTRON BREDA

De culturele kracht (en noodzaak)
van broedplaatsen

Auteur: Lisette Spee
02 januari 2023
  • Home
  • Programma
    • 23/03 | Mash-up #1
    • 25/03 | Dragshow
    • 30/03 | Gallery sessions #2
    • #03 | Stadsgesprek
  • Huurders
    • Bewoners
    • Grafische werkplaats RAAF
    • Atelier huren
  • Nieuws
    • Nieuwsbrief
    • Boek: Artis Forma
    • Artikel: De culturele kracht (en noodzaak) van broedplaatsen
  • Verhuur
    • Algemene Voorwaarden
  • Over Electron
    • Contact
Picture
Rob van Hoesel is succesvol grafisch ontwerper, afgestudeerd aan de Bredase kunstacademie St. Joost, school of art & design. Als jonge hond startte hij in een ateliergebouw, ontmoette er andere makers. Leerde van hen, kreeg de kans om er zijn werk te exposeren. Het gaf zijn carrière een kickstart. Inmiddels heeft hij, naast een succesvol bureau een eigen uitgeverij en verschillende grote projecten en prijzen in binnen- en buitenland op zijn naam staan.
Rob is een duidelijk voorbeeld. Voor beginnende kunstenaars als hij zijn zulke 'broedplaatsen' van groot belang. Natuurlijk leren ze veel op de kunstacademie. Maar om werkelijk te leren leven van je creativiteit, is een ander soort kennis en ervaring nodig;

Ontmoeten en ervaringen uitwisselen

Hoe zorg je dat jouw werk wordt gezien? Hoe financier je projecten? Waar kun je experimenteren? Bij een culturele broedplaats zijn antwoorden te vinden. Het is een plek waar creatieve makers zich verzamelen, elkaar ontmoeten en ervaringen uitwisselen. Dat leidt tot inspiratie, kennisoverdracht, nodigt uit tot samenwerking, bouwt netwerken op.

Fijn voor beginners die zo het vak leren, maar ook voor creatieve makers die al langer aan de weg timmeren. Contact met nieuwe generaties houdt hen artistiek scherp. 

Broedplaatsen zijn laagdrempelige omgevingen die tot van alles kunnen leiden. Tot originele kunst die tot denken aanzet, maar ook tot innovaties waar de 'brede samenleving' wat aan heeft. 
Afbeelding
Illustratie: Daan Snels

Cultuur als vliegwiel voor lokale economie

Het is iets dat  de Amerikaanse socioloog Richard Florida goed begreep. In 2002 publiceerde hij ‘The Rise of the Creative Class’, wijzend op het belang van de creatieve industrie voor de lokale economie. In een notendop was zijn redenering dat een stad met een levendig creatief klimaat aantrekkelijk is voor bezoekers, inwoners en bedrijven. Ondernemers vestigen zich graag in zo’n bruisende omgeving. Dat leidt tot werkgelegenheid, inkomsten en nieuwe bewoners en bezoekers die hun geld spenderen in de stad.

Begin deze eeuw sloeg zijn theorie snel aan bij beleidsmakers en lokale politici. Met in het achterhoofd het idee dat cultuur dus vooral een vliegwiel is voor een nieuwe economische orde, werd in tal van gemeenten ruim baan gegeven aan het faciliteren van creatieve makers. Ook in Breda, waar de gemeente onder meer investeerde in de Triple O Campus. De creatieve industrie werkt daar nauw samen met overheid en het onderwijs. Én in het Havenkwartier van Breda.

Upgrade  

Kunstenaars en pioniers krijgen er, net als in veel andere steden, tijdelijk de rauwe en onbenutte ruimte. Om daar, als een soort kwartiermakers, nieuw leven te blazen in de rafelranden van de stad. Het leidt tot opwaardering van die plekken die aantrekkelijker, levendig, populair worden. Met als gevolg dat waarde van de ruimte stijgt en die voormalige rafelrandjes opeens aanlokkelijk worden voor investeerders en ontwikkelaars. 

De creatieven zelf zijn aanvankelijk ook blij met deze ontwikkeling. Voor hen stimuleert de betaalbare, vrije en creatieve omgeving het denken buiten gebaande paden. Waar gekke ideeën ontstaan, volgen vaak lucratieve innovaties. Niet voor niets richt immers elk hip kantoor haar werkplekken in als creatieve speeltuinen.

Anders dan bij die kantoren, worden hier echter ook bezoekers en bewoners verwelkomd, om die ideeënmolen te verkennen, te benutten. Zo profiteert uiteindelijk iedereen van deze gebiedsontwikkeling.

Toch?


Helaas. Toch gaat hier iets goed mis. Eerst even terug naar 2005, waar ook in Breda een ateliercomplex verrijst.

Afbeelding

Die vestigt zich dat jaar met steun van de gemeente in de lege hallen van de voormalige fabriek Electron in Belcrum Breda. Het wordt een plek die, na jaren van tijdelijkheid, in 2017 transformeert tot culturele broedplaats, met intensief publieksprogramma en optimaal ruimtegebruik. Volgens sommigen precies 'de stip op de horizon' zoals die werd geschetst door kwartiermakers en adviseurs. 

Ook helpt in 2005 een consortium van vastgoedeigenaars de gemeente om theatermakers en pionierende creatieve ondernemers te laten landen in het Klavers-Jansen terrein tegenover Electron. Enkele jaren daarna wijst de gemeente het Haveneiland aan als ‘regelarme zone’. Pioniers krijgen er de vrijheid om er nieuwe initiatieven te ontplooien. Ook die boeken successen met STEK, Belcrum Beach en Pier15.
​
Afbeelding
OVERSLAG festival, georganiseerd door Electron (2019)
v.l.n.r. boven: Atelier Lian Verhoeven, Klaarlicht - Marc Joosen, Kop - Meike Kerstholt, ATLAS - Laura Schipper, Graphic Matters - Dennis Elbers, Brack / Bliksem - Merijn Dietvorst, Bredase Bomen - Tim van den Burg, POB - Herman Sibon, Pier15 - Rinse Staal, Schipper Alex, IDFX (Marijke Hooghwinkel, Poppodium Phoenix Peter Westerlaken,   Electron - Jop Gillissen, Theater Tiuri, ATLAS - Stijn de Geus, Electron - Lisette Spee, Frank Bouwkamp, Fotografie: Nick Franken | Set dresser: Juup Luijten

Wat is de prijs van waarde?

Er wordt in de loop der jaren in de rafelranden veel creatief en maatschappelijk kapitaal opgebouwd. De no-go-area wordt een lets-go area. Dat kapitaal uit zich in publicitaire aandacht voor het gebied, waardevolle sociale contacten voor bewoners en het boost het zelfvertrouwen van experimentele pioniers. Citymarketing kan er geen genoeg van krijgen en bij goed weer zijn hier de plekken waar menig wethouder trots op de foto gaat. 
Dat die waarde niet naar een excel-sheet vertaald kan worden, lijkt van weinig belang.


Dan breekt volgens de gemeente en projectontwikkelaar de tijd aan om die waarde in te wisselen, voor hoogwaardige woningen en kantoorruimte.
​(Uiteraard is er wel de 'minimaal vereiste sociale woningbouw' - al wordt met deze percentages in de praktijk nogal eens 'creatief' omgegaan...) Immers, de pionier heeft zijn kans ruimschoots gehad met goedkope ruimte en vrijheid. Met wat juridische powerplay en pittige controles is elke kaart met kleine pioniers weer snel leeg te vegen. 
Dit verschijnsel heet gentrificatie. De meeste traditionele ontwikkelaars zien dit oprecht als een 'eerlijke ruil'. 
Lees meer over gentrificatie in Amsterdam Noord >
Picture
Illustratie: Daan Snels

Shifting Baseline Syndrome: vliegjes op een autoruit

Gentrificatie is een breed begrip, een van de elementen daarvan is het verdwijnen van Maatschappelijke ruimte. Dat gebeurt niet van de een op de andere dag. Trage rampen, worden soms pas na decennia zichtbaar, aldus onderzoeker Arie Lengkeek. Dat noemt hij het ‘Shifting baseline syndrome’ . Zoals we pas na een kwart eeuw de ontdekking deden dat er na een lange autorit richting Frankrijk nauwelijks meer vliegjes meer op onze voorruit plakten. En zo de op Europese schaal afgenomen biodiversiteit opeens pijnlijk zichtbaar werd.
​
Een culturele broedplaats heeft net als buurthuizen, sportkantines, bibliotheken, jeugdhonken, kerken een maatschappelijke functie: het is een laagdrempelige ontmoetingsplek. Het is maatschappelijk vastgoed. En die vorm van vastgoed is de laatste jaren aan het verdwijnen. 
> luister hier naar Arie Lengkeek over zijn onderzoek naar maatschappelijk vastgoed.
Picture
Illustratie: Daan Snels

Nu worden in andere delen van Nederland en de wereld de schadelijke gevolgen van gentrificatie steeds beter begrepen. Zelfs Richard Florida heeft zijn eigen theorieën inmiddels afgedaan als onjuist. Zijn evangelie heeft zich echter al diep geworteld in opvattingen van lokale beleidsmakers. Om gentrificatie tegen te gaan, moeten we twee denkfouten overzien die gemeenten én kunstenaars rondom deze opvatting beiden maken: 

Denkfout nr. 1 

De denkfout die zowel pioniers als overheden hier maken, gaat over het accepteren van gentrificatie alsof het een natuurverschijnsel is. Bijna geruisloos verdwijnt maatschappelijk vastgoed uit het straatbeeld, terwijl we niet de verantwoordelijkheid voelen om te strijden voor het behoud ervan. Deels uit machteloosheid, als burger en pionier, deels uit gebrek aan beleidsdoelen als (vastgoed)ambtenaar. 
 

Dat heeft verstrekkende gevolgen voor de stad haar maatschappelijke functies. Culturele ontmoetingsplekken zijn ook belangrijk om eenzaamheid tegen te gaan, om sociale veiligheid te creëren, om, met creativiteit, vertrouwen, zelfredzaamheid en participatievermogen te vergroten. Er zijn peperdure maatschappelijke problemen te voorkomen, die de korte-termijn-winst op de verkoop van vastgoed ruimschoots overstijgen. Maar, zolang het geen beleidsdoel is van de afdeling vastgoed...

Denkfout nr. 2 

Gebouwen zijn beleggingsobjecten geworden, een soort bankrekening met dikke rente. Ze vormen zoals parkeerinkomsten een prima kapitaal dat de gemeentekas spekt. Gemeentelijke vastgoed afdelingen zijn zichzelf gaan beschouwen als bankiers van de stad. 

Naar rijksbeleid van de afgelopen jaren hebben gemeenten hun panden afgestoten, verkocht, gesloopt en herontwikkeld als hoogwaardiger vastgoed. Het levert hen geld op voor de gemeentelijke schatkist. Nieuwbouw die ervoor in de plaats komt, zorgt voor een nette, maar vaak monotone omgeving. En, zo waarschuwen Lengkeek en LSA; "Vastgoed dat eenmaal aan de gemeenschap is onttrokken, is voor altijd verloren."
​
> Lees hier meer over hoe Richard Florida's zijn eigen ​Rise of the Creative Class overziet >
Afbeelding

Het tij keren?

In september 2022 boden de Raad voor Volkshuisvesting & Samenleving (RVS) en het College van Rijksadviseurs (CRa) het gezamenlijke advies ‘Ruimte voor Ontmoeting’ aan minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting) aan. Daarin pleiten zij voor meer sociale ontmoetingsruimte in wijken en buurten. Momenteel is op lokale schaal Verbeter Breda actief bezig met Pact 3, waarin dezelfde opvattingen lijken te ontstaan. En Initiatieven als het Wijkpaleis, LSAbewoners, TAC Eindhoven, NYMA en tal van anderen bewijzen dat vastgoed niet voorbehouden is aan een terugtrekkende overheid.  

Betaalbare toekomst 

Culturele broedplaats Electron heeft in het Havenkwartier een toekomst en laat graag zien hoe dat kan. Gesterkt door vele voorbeelden in het land kan het huidige pand en de grond maatschappelijk worden ontwikkeld - samen met bewoners en gebruikers. Waarbij de opbrengst bijdraagt aan het betaalbaar houden van de voorziening. 

Het is niet alleen een kwestie van afkijken. De broedplaats kan rekenen op hulp van Kunstloc, tal van specialisten en in het bijzonder BigPicture met Yvette Govaert. Zij is één van de grondleggers van BlueCity Rotterdam, een dappere circulaire ondernemersgemeenschap die zich vestigde in voormalig zwembad Tropicana. Met haar is Electron de samenwerking aangegaan om een ontwikkelplan te gaan maken voor de Bredase broedplaats.  

In Breda dringt inmiddels wel de tijd. In Havenkwartier zijn voorbereidingen voor een nieuwe hippe wijk in volle gang. In afwachting van 'broedplaatsenbeleid' houden de oorspronkelijke gebruikers en placemakers er met kortlopende subsidies het hoofd nauwelijks boven water. Sommigen zijn al gedwongen vertrokken, hun plek wordt nu antikraak verhuurd. En dat terwijl zij nou juist het gebied haar maatschappelijke meerwaarde gaven die niemand in de oude plannen had voorzien.

Electron gelooft in eigenaarschap. In een cultureel-creatief Havenkwartier mét alle andere succesmakers van het gebied. Waar grenzeloze ideeën ontstaan waar de hele stad van profiteert. En slaagt iets niet, of neemt de belangstelling na verloop van tijd af? Geen man overboord. De gemeente houdt het eerste terugkooprecht. Zo is het ook in Rotterdam geregeld met het Wijkpaleis, in Nijmegen met het NYMA-terrein. En zo kan het ook prima in Breda.   

Broedplaats kopen? Working on it >
De culturele broedplaats heeft in het Havenkwartier een toekomst, en Electron laat graag zien hoe dat kan. Gesterkt door landelijke voorbeelden, bestaat de formule waarbij de stichting zelf aan de slag gaat. Samen met huurders en betrokkenen kan het huidige pand en de grond worden gekocht en ontwikkeld, waarin winst bijdraagt aan het betaalbaar houden van het culturele broedplaats programma. 

En slaagt het niet, of neemt de belangstelling na verloop van tijd af? Dan is er geen man overboord. De gemeente houdt het eerste terugkooprecht. 


Electron kan al rekenen op hulp van o.a. Kunstloc en Yvette Govaert, grondlegger van BlueCity Rotterdam. Met haar bureau BigPicture is Electron de samenwerking aangegaan om een ontwikkelplan te maken voor de Bredase broedplaats.  

Landelijk zijn er nog veel meer goede voorbeelden. Neem het Wijkpaleis in Rotterdam, het NYMA in Nijmegen en TAC Eindhoven, waar creatieve makers de kans krijgen de plek zelf verder te ontwikkelen. Onderzoekers als Bart de Zwart, Arie Lengkeek en Rinske Brand vormen rijke inspiratiebronnen voor de plannen. Initiatieven als LSA,  Creative Hubs Nederland bieden waardevolle tools en toolkits. Komende jaren zullen ook wij onze bevindingen en informatie zoveel mogelijk delen met jullie. Wil je op de hoogte blijven van al deze ontwikkelingen, meld je dan hier aan voor de nieuwsbrief van Electron. 


  • Over de auteurs
  • 7 interessante links
  • Artikel 2# coming up
<
>
Afbeelding
Edine Wijnands
Schrijver en journalist
Woont op een steenworp afstand van Havenkwartier en schrijft voor diverse media. Is zeer goed op de hoogte van culturele ontwikkelingen in Breda.  
Afbeelding
Lisette Spee
Creatief directeur Electron
Illustratief beeldmaker en  broedplaatsontwikkelaar. Dol op het diepere speurwerk naar soortgelijke ontwikkelingen. Assisteerde Edine bij dit artikel. 
Er zijn eindeloos veel bronnen te noemen die inspireerden tot dit artikel. Enkele links waarop je verder kunt lezen:
​
  1. ​One World "Florida heeft sindsdien zijn theorie afgezworen als onzin, maar dat lijkt toch niemand te stoppen." Sander Philipse 20-03-2018
  2. Arie Lengkeek en LSAbewoners over maatschappelijk vastgoed
  3. Arie Lengkeek op Spotify over zijn onderzoek naar maatschappelijk vastgoed
  4. Rinske Brand schrijft regelmatig vooruitstrevende artikelen over gentrificatie en gebiedsontwikkelingen
  5. Stadsmakersonline.nl is een open platform waar 'stadsmakers' samenkomen en informatie uitwisselen.
  6. Creatieve Hubs.nl is een platform waar broedplaatsen en creatieve hubs samenkomen en informatie uitwisselen.
  7. Verdedig Noord - Massih Hutak schrijft rake columns voor het Parool over gentrificatie die je hier kunt lezen. Ook zijn unieke 'Designer fiets' video over gentrificatie moet je gezien hebben.  
In het volgende artikel (komende lente) zullen we dieper ingaan op de oplossingen en toepassingen om culturele broedplaatsen als maatschappelijk vastgoed te behouden.  Wil je op de hoogte zijn als dit artikel wordt gepubliceerd? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief.
© 2017 - 2022  Stichting Beeldmakers Breda. 
Wilt u informatie over het gebruik van content van deze website, neem dan contact op.
  • Home
  • Programma
    • 23/03 | Mash-up #1
    • 25/03 | Dragshow
    • 30/03 | Gallery sessions #2
    • #03 | Stadsgesprek
  • Huurders
    • Bewoners
    • Grafische werkplaats RAAF
    • Atelier huren
  • Nieuws
    • Nieuwsbrief
    • Boek: Artis Forma
    • Artikel: De culturele kracht (en noodzaak) van broedplaatsen
  • Verhuur
    • Algemene Voorwaarden
  • Over Electron
    • Contact