Rob van Hoesel is succesvol grafisch ontwerper, afgestudeerd aan de Bredase kunstacademie St. Joost, school of art & design. Als jonge hond startte hij in een ateliergebouw, ontmoette er andere makers. Leerde van hen, kreeg de kans om er zijn werk te exposeren. Het gaf zijn carrière een kickstart. Inmiddels heeft hij, naast een succesvol bureau een eigen uitgeverij en verschillende grote projecten en prijzen in binnen- en buitenland op zijn naam staan.
Rob is een duidelijk voorbeeld. Voor beginnende kunstenaars als hij zijn zulke 'broedplaatsen' van groot belang. Natuurlijk leren ze veel op de kunstacademie. Maar om werkelijk te leren leven van je creativiteit, is een ander soort kennis en ervaring nodig;
|
|
Illustratie: Daan Snels
Cultuur als vliegwiel voor lokale economieHet is iets dat de Amerikaanse socioloog Richard Florida goed begreep. In 2002 publiceerde hij ‘The Rise of the Creative Class’, wijzend op het belang van de creatieve industrie voor de lokale economie. In een notendop was zijn redenering dat een stad met een levendig creatief klimaat aantrekkelijk is voor bezoekers, inwoners en bedrijven. Ondernemers vestigen zich graag in zo’n bruisende omgeving. Dat leidt tot werkgelegenheid, inkomsten en nieuwe bewoners en bezoekers die hun geld spenderen in de stad.
Begin deze eeuw sloeg zijn theorie snel aan bij beleidsmakers en lokale politici. Met in het achterhoofd het idee dat cultuur dus vooral een vliegwiel is voor een nieuwe economische orde, werd in tal van gemeenten ruim baan gegeven aan het faciliteren van creatieve makers. Ook in Breda, waar de gemeente onder meer investeerde in de Triple O Campus. De creatieve industrie werkt daar nauw samen met overheid en het onderwijs. Én in het Havenkwartier van Breda. |
UpgradeKunstenaars en pioniers krijgen er, net als in veel andere steden, tijdelijk de rauwe en onbenutte ruimte. Om daar, als een soort kwartiermakers, nieuw leven te blazen in de rafelranden van de stad. Het leidt tot opwaardering van die plekken die aantrekkelijker, levendig, populair worden. Met als gevolg dat waarde van de ruimte stijgt en die voormalige rafelrandjes opeens aanlokkelijk worden voor investeerders en ontwikkelaars.
De creatieven zelf zijn aanvankelijk ook blij met deze ontwikkeling. Voor hen stimuleert de betaalbare, vrije en creatieve omgeving het denken buiten gebaande paden. Waar gekke ideeën ontstaan, volgen vaak lucratieve innovaties. Niet voor niets richt immers elk hip kantoor haar werkplekken in als creatieve speeltuinen. Anders dan bij die kantoren, worden hier echter ook bezoekers en bewoners verwelkomd, om die ideeënmolen te verkennen, te benutten. Zo profiteert uiteindelijk iedereen van deze gebiedsontwikkeling. Toch? Helaas. Toch gaat hier iets goed mis. Eerst even terug naar 2005, waar ook in Breda een ateliercomplex verrijst. |
|
Wat is de prijs van waarde?
|
|
Dan breekt volgens de gemeente en projectontwikkelaar de tijd aan om die waarde in te wisselen, voor hoogwaardige woningen en kantoorruimte.
(Uiteraard is er wel de 'minimaal vereiste sociale woningbouw' - al wordt met deze percentages in de praktijk nogal eens 'creatief' omgegaan...) Immers, de pionier heeft zijn kans ruimschoots gehad met goedkope ruimte en vrijheid. Met wat juridische powerplay en pittige controles is elke kaart met kleine pioniers weer snel leeg te vegen. Dit verschijnsel heet gentrificatie. De meeste traditionele ontwikkelaars zien dit oprecht als een 'eerlijke ruil'. |
Illustratie: Daan Snels
Shifting Baseline Syndrome: vliegjes op een autoruitGentrificatie is een breed begrip, een van de elementen daarvan is het verdwijnen van Maatschappelijke ruimte. Dat gebeurt niet van de een op de andere dag. Trage rampen, worden soms pas na decennia zichtbaar, aldus onderzoeker Arie Lengkeek. Dat noemt hij het ‘Shifting baseline syndrome’ . Zoals we pas na een kwart eeuw de ontdekking deden dat er na een lange autorit richting Frankrijk nauwelijks meer vliegjes meer op onze voorruit plakten. En zo de op Europese schaal afgenomen biodiversiteit opeens pijnlijk zichtbaar werd.
Een culturele broedplaats heeft net als buurthuizen, sportkantines, bibliotheken, jeugdhonken, kerken een maatschappelijke functie: het is een laagdrempelige ontmoetingsplek. Het is maatschappelijk vastgoed. En die vorm van vastgoed is de laatste jaren aan het verdwijnen.
|
> luister hier naar Arie Lengkeek over zijn onderzoek naar maatschappelijk vastgoed. |
Illustratie: Daan Snels
|
Nu worden in andere delen van Nederland en de wereld de schadelijke gevolgen van gentrificatie steeds beter begrepen. Zelfs Richard Florida heeft zijn eigen theorieën inmiddels afgedaan als onjuist. Zijn evangelie heeft zich echter al diep geworteld in opvattingen van lokale beleidsmakers. Om gentrificatie tegen te gaan, moeten we twee denkfouten overzien die gemeenten én kunstenaars rondom deze opvatting beiden maken: Denkfout nr. 1De denkfout die zowel pioniers als overheden hier maken, gaat over het accepteren van gentrificatie alsof het een natuurverschijnsel is. Bijna geruisloos verdwijnt maatschappelijk vastgoed uit het straatbeeld, terwijl we niet de verantwoordelijkheid voelen om te strijden voor het behoud ervan. Deels uit machteloosheid, als burger en pionier, deels uit gebrek aan beleidsdoelen als (vastgoed)ambtenaar.
Dat heeft verstrekkende gevolgen voor de stad haar maatschappelijke functies. Culturele ontmoetingsplekken zijn ook belangrijk om eenzaamheid tegen te gaan, om sociale veiligheid te creëren, om, met creativiteit, vertrouwen, zelfredzaamheid en participatievermogen te vergroten. Er zijn peperdure maatschappelijke problemen te voorkomen, die de korte-termijn-winst op de verkoop van vastgoed ruimschoots overstijgen. Maar, zolang het geen beleidsdoel is van de afdeling vastgoed... Denkfout nr. 2Gebouwen zijn beleggingsobjecten geworden, een soort bankrekening met dikke rente. Ze vormen zoals parkeerinkomsten een prima kapitaal dat de gemeentekas spekt. Gemeentelijke vastgoed afdelingen zijn zichzelf gaan beschouwen als bankiers van de stad.
Naar rijksbeleid van de afgelopen jaren hebben gemeenten hun panden afgestoten, verkocht, gesloopt en herontwikkeld als hoogwaardiger vastgoed. Het levert hen geld op voor de gemeentelijke schatkist. Nieuwbouw die ervoor in de plaats komt, zorgt voor een nette, maar vaak monotone omgeving. En, zo waarschuwen Lengkeek en LSA; "Vastgoed dat eenmaal aan de gemeenschap is onttrokken, is voor altijd verloren." |
> Lees hier meer over hoe Richard Florida's zijn eigen Rise of the Creative Class overziet > |
Het tij keren?In september 2022 boden de Raad voor Volkshuisvesting & Samenleving (RVS) en het College van Rijksadviseurs (CRa) het gezamenlijke advies ‘Ruimte voor Ontmoeting’ aan minister Hugo de Jonge (Volkshuisvesting) aan. Daarin pleiten zij voor meer sociale ontmoetingsruimte in wijken en buurten. Momenteel is op lokale schaal Verbeter Breda actief bezig met Pact 3, waarin dezelfde opvattingen lijken te ontstaan. En Initiatieven als het Wijkpaleis, LSAbewoners, TAC Eindhoven, NYMA en tal van anderen bewijzen dat vastgoed niet voorbehouden is aan een terugtrekkende overheid.
Betaalbare toekomstCulturele broedplaats Electron heeft in het Havenkwartier een toekomst en laat graag zien hoe dat kan. Gesterkt door vele voorbeelden in het land kan het huidige pand en de grond maatschappelijk worden ontwikkeld - samen met bewoners en gebruikers. Waarbij de opbrengst bijdraagt aan het betaalbaar houden van de voorziening.
Het is niet alleen een kwestie van afkijken. De broedplaats kan rekenen op hulp van Kunstloc, tal van specialisten en in het bijzonder BigPicture met Yvette Govaert. Zij is één van de grondleggers van BlueCity Rotterdam, een dappere circulaire ondernemersgemeenschap die zich vestigde in voormalig zwembad Tropicana. Met haar is Electron de samenwerking aangegaan om een ontwikkelplan te gaan maken voor de Bredase broedplaats. In Breda dringt inmiddels wel de tijd. In Havenkwartier zijn voorbereidingen voor een nieuwe hippe wijk in volle gang. In afwachting van 'broedplaatsenbeleid' houden de oorspronkelijke gebruikers en placemakers er met kortlopende subsidies het hoofd nauwelijks boven water. Sommigen zijn al gedwongen vertrokken, hun plek wordt nu antikraak verhuurd. En dat terwijl zij nou juist het gebied haar maatschappelijke meerwaarde gaven die niemand in de oude plannen had voorzien. Electron gelooft in eigenaarschap. In een cultureel-creatief Havenkwartier mét alle andere succesmakers van het gebied. Waar grenzeloze ideeën ontstaan waar de hele stad van profiteert. En slaagt iets niet, of neemt de belangstelling na verloop van tijd af? Geen man overboord. De gemeente houdt het eerste terugkooprecht. Zo is het ook in Rotterdam geregeld met het Wijkpaleis, in Nijmegen met het NYMA-terrein. En zo kan het ook prima in Breda. Broedplaats kopen? Working on it >
De culturele broedplaats heeft in het Havenkwartier een toekomst, en Electron laat graag zien hoe dat kan. Gesterkt door landelijke voorbeelden, bestaat de formule waarbij de stichting zelf aan de slag gaat. Samen met huurders en betrokkenen kan het huidige pand en de grond worden gekocht en ontwikkeld, waarin winst bijdraagt aan het betaalbaar houden van het culturele broedplaats programma. En slaagt het niet, of neemt de belangstelling na verloop van tijd af? Dan is er geen man overboord. De gemeente houdt het eerste terugkooprecht. Electron kan al rekenen op hulp van o.a. Kunstloc en Yvette Govaert, grondlegger van BlueCity Rotterdam. Met haar bureau BigPicture is Electron de samenwerking aangegaan om een ontwikkelplan te maken voor de Bredase broedplaats. Landelijk zijn er nog veel meer goede voorbeelden. Neem het Wijkpaleis in Rotterdam, het NYMA in Nijmegen en TAC Eindhoven, waar creatieve makers de kans krijgen de plek zelf verder te ontwikkelen. Onderzoekers als Bart de Zwart, Arie Lengkeek en Rinske Brand vormen rijke inspiratiebronnen voor de plannen. Initiatieven als LSA, Creative Hubs Nederland bieden waardevolle tools en toolkits. Komende jaren zullen ook wij onze bevindingen en informatie zoveel mogelijk delen met jullie. Wil je op de hoogte blijven van al deze ontwikkelingen, meld je dan hier aan voor de nieuwsbrief van Electron.
Er zijn eindeloos veel bronnen te noemen die inspireerden tot dit artikel. Enkele links waarop je verder kunt lezen:
In het volgende artikel (komende lente) zullen we dieper ingaan op de oplossingen en toepassingen om culturele broedplaatsen als maatschappelijk vastgoed te behouden. Wil je op de hoogte zijn als dit artikel wordt gepubliceerd? Meld je dan aan voor de nieuwsbrief. |
